ZIJN IS GEZIEN WORDEN

BL Commentaar 5 juni 2006 * EO

door Tom Zwitser

De nieuwste ledenwervingsactie van de Evangelische Omroep heet: "Laat zien dat je christen bent, wordt lid van de
EO".

Nu is niet duidelijk hoever de EO zelf de consequenties van deze slogan overpeinsd heeft, maar een versimpelde redenering leert dat er
volgens de slogan, behalve EO leden, geen andere christenen op de wereld zijn. Nu is dit ook weer niet uitsluitend zo hard te stellen, de EO
laat wat ruimte in de marge over, maar wil een christen werkelijk zichtbaar zijn, dan kan hij eigenlijk niet anders dan EO lid zijn. Hier
komt het op neer. We zouden in ieder geval van de EO kunnen zeggen dat deze er simpele en heldere denkbeelden op na houdt.

De EO omhelst een ontologisch begrip waar de 18e-eeuwse Berkeley jaloers op zou zijn. De EO zegt dat je pas zichtbaar iemand bent – in
dit geval een christen – wanneer je lid van haar vereniging bent. Bisschop George Berkeley murmelde destijds esse est percipi, wat in helder
Nederlands neerkomt op ‘zijn is waargenomen worden’. Een ding en een mens is er pas, bestaat pas, wanneer ze waargenomen wordt door
de geest. Deze stelling heeft in de geschiedenis van de filosofie overigens de nodige begrijpelijke bezwaren mogen verwelkomen, maar is wel
een grote stap geweest naar de huidige dictatuur van de empirie (dit is de kunst van het waarnemen).

Berkeley zou heel jaloers geweest zijn, wanneer hij erachter was gekomen dat men ook iemand – een christen - kan zijn door simpelweg lid
te worden van de EO. Er is geen waarneming voor nodig, slechts een handtekening, en misschien is dat voor een online inschrijving zelfs
niet meer nodig. Verder verlangt de EO natuurlijk een geringe vergoeding die de christen in kwestie met een gerust hart naar boven mag
afronden. Maar dat is peanuts in vergelijking met de zichtbaarheid die het nieuwe lid ermee verwerft. Was er destijds een EO geweest, dan
had de bisschop zonder omwegen mogen concluderen ‘Zijn is waargenomen worden en als christen waargenomen worden is EO lid zijn’.

Maar in die tijd was iedereen al een behoorlijk christen en nu is dat wel anders. De EO heeft niets meer dan een heldere voetnoot bij
Berkeley’s conclusie geplaatst. Vroeger was iedereen christen, en gold terecht dat men bestond wanneer men waargenomen werd. Nu is
iedereen anders en moet het voorbehoud gemaakt worden dat men pas als christen waargenomen kan worden wanneer men EO lid is. De
wereld is simpel.

Nu is het zo dat de kwalijke moderne neiging tot narcisme, afgezien van een enkele held uit de oudheid, de goeie Berkeley onbewust als
voorvader heeft aangenomen. Los van de vraag of dit helemaal terecht is, is het wel begrijpelijk. We dateren modern narcisme vanaf
pakweg 1870 en zien vele verwante verschijnselen al in de decennia daarvoor. De moderne narcist kent als werkelijkheid alleen zijn eigen
geest, herinneringen, emoties, behoeften en meer van dat soort zaken. Daarbuiten is er weinig dat hem als werkelijkheid, als realiteit
voorkomt. Bestaande dingen buiten hem zijn al een probleem, laat staan dat hier enige orde in te ontdekken valt. Dit maakt de weg vrij om
in de eigen psyche lange ontdekkingsreizen te maken, waarmee wij inmiddels kennis hebben gemaakt door onder meer Freuds
Droomduidingen (Traumdeutung, 1900).

De narcist beweegt zich door het leven als door lusthoven en vreemdsoortige kastelen. Het lijkt alsof ze drijven op een onderbewuste
stroom die bepaalde gevoelens en herinneringen aandraagt. Wat de narcist werkelijk draagt wil hij eigenlijk niet weten omdat het hem uit
de stroom van lusthoven verdrijft. Of het eten klaargemaakt wordt door koks, de tuin wordt onderhouden door een leger aan tuinmannen
en de vriendenkring hem met liefelijk gebabbel omgeeft; ze bestaan in feite niet. Ze constitueren zijn hedonistische toer die mogelijk
gemaakt wordt omdat hij zowel het huis als de werklui goed kan betalen. Geld is de enige bestaansvoorwaarde, maar zelfs dat wil de
narcist niet weten. Er waren overigens ook arme narcisten en deze waren geen lang en gelukkig leven beschoren.

De ultieme narcist leidt zijn doelloze (levenloze) leven tot hij de dood instroomt. Immers alleen zijn eigen reis is realiteit. Overigens hoeft
dit geen plezierreis te zijn. Hedonisme kan ook betekenen; het kicken op shocks en angstgevoelens, om daarna weer geliefkoosd te worden
door zoete herinneringen. De narcist leidt vooral een mijmerend leven. De narcist neemt alleen zichzelf waar.

Berkeley was echter geen narcist. Echte narcisten nemen niemand anders meer waar, en worden zelf ook amper waargenomen. Narcisten
ontstaan juist omdat de werkelijkheid zelf verknipt raakt, te hard is, of daarentegen niet de moeite waard meer is. Dan duikt men uit pure
armoede maar de eigen psyche in. Nu zijn er christenen die inderdaad elk van de drie oorzaken tegelijk ervaren en voor hen is de EO
opgericht. De moderne werkelijkheid is verknipt en hard. Tegelijk is ze niet de moeite waard omdat ze immers een oude en zondige
schepping is, en we zijn onderweg naar de nieuwe en volmaakte schepping, nietwaar? We willen echter maar niet aankomen in die nieuwe
schepping en blijven opgescheept met die oude. We kunnen alleen nog maar over dromen over de nieuwe wereld. Dat christenen hier
massaal over aan het mijmeren zijn geslagen wordt een probleem in de moderne wereld.

De EO lijkt met haar slogan een nieuwe ontdekking over de christen gedaan te hebben. De christen verliest zich in zijn eigen gemijmer. De
christen is een narcist aan het worden. En omdat elke christen zichzelf in deze tijd als laatste der mohikanen lijkt te beschouwen wil de EO
christenen weer zichtbaar voor elkaar maken. Er moeten meer christenen op tv komen. Pas wanneer je op tv bent geweest, ben je zichtbaar
geworden. Dan ligt je mailbox vol, dan wordt je de hele dag gebeld en bedankt voor de mooie dingen die je gezegd hebt. Je krijgt net zo lang
aandacht tot je jezelf op een gegeven moment stampend en springend van woede in de grote woonkeuken terug vindt: ‘JAHAAAA, ik
bestaaaaaaaaaaaaaaaaa!!!’ Woedend, en zat van alle aandacht leeg je in een gebaar de uitpuilende mailbox en trek je de stekker van de
telefoon eruit: eindelijk de stilte Terug. De stilte die voordien gevuld was met getetter van zogenaamde vrienden en daarvoor met eigen
gemijmer over de nieuwe schepping.

De christen realiseert zich dat het hele land hem heeft waargenomen en voelt weer eens de verkniptheid van dat moderne bestaan:
aandacht, getetter en gezeur. Er moet zonodig geleefd worden en dat moet natuurlijk weer uitgebreid gezien worden anders heb je niet
geleefd. Liefst door zoveel mogelijk ‘vrienden’, enfin u kent dat wel. Laten zien dat je christen bent, is een kwestie van op het juist moment
op een knop drukken en zichtbaar worden en bij de volgende druk op de knop op het juiste moment uit het zicht verdwijnen. Met de
techniek kan het allemaal.

De christen verandert in een theaterdier die maar moet laten zien dat hij leeft, en daarvoor moet hij op een willekeurig toneel een paar
malle sprongen maken. Of het nu de televisie is of het kerktoneel, hij moet overal optreden. Overal zijn podia opgericht. Maar een beetje
moderne christen is veel teveel versuft van zijn gemijmer en hedonistische zoektocht naar geluk en ellende. Daarom drukt de EO op een
knop waardoor er een afgrijselijke herrie te horen valt. De suffe christen raakt ineens opgewekt (agressief), maakt die paar malle
sprongen, schreeuwt naar een stel anderen hoe cool, gaaf en vet dit is, wil dit geluk over de hele wereld verspreiden, maar zakt na een paar
uur pardoes in elkaar wanneer de knop opnieuw wordt ingedrukt en de herrie ophoudt. De christen heeft zijn taak volbracht: hij heeft laten
zien dat hij christen is.